ATIK YÖNETİMİ

Bildiri girişlerinizi lütfen; giriş, yöntem, bulgular ve tartışma alt başlıkları ile giriniz. ATIK YÖNETİMİ Sabiha Akdeniz Günay Hacettepe Hastaneleri Ev İdaresi Koordinatörü Endüstri ve teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler, bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenliğini artırıp yaşam kalitesini artırırken, diğer yandan artan nüfus ve hızlı kentleşme ile birlikte doğal dengelerin hızla bozulması sonucunda tüm canlıları tehdir edebilecek hava, su ve toprağın kirlenmesine neden olmaktadır. Bu sonuç günümüzde dar kapsamlı doğa kirliliği düşüncesini ortadan kaldırarak yerini ekonomik, sosyal ve kültürel değerlerin bütünü olarak göstermeye başlamıştır. Geleneksel kalkınma modellerinin terkedilmesi ve yeni modellerin arayışlarını gündeme getirmiştir. Böylece geleneksel sınırsız kalkınma ve tüketim modelleri yerini sürdürebilir ve dengeli kalkınma modellerine bırakmaya başlamıştır. Bütün bunların sonucunda ortaya çıkan gerçek “kirliliğin”kaynağında önlenmesi bertaraf için yapılacak harcamaların ve yatırımların maliyeti çok yüksektir. Kirliliği kaynağında önlemek ve çevresel önlemleri almak hem daha ucuza mal olmakta, hem de üretilen malların sosyal kitleler üzerinde çevreye duyarlı olma etkisini oluşturmaktadır. Ülkemizde 1960’lı yıllarda üretilen toplam katı atık miktarı yılda 3-4 milyon ton iken, bugün sadece 25 milyon ton/yıl dır. Dolayısı ile çöp artık sadece gözden uzak bir yerde berteraf edilmesi gereken bir atık türü olmaktan çok toplama, taşıma, geri kazanım ve berteraf gibi bir çok farklı unsuru içine alan bir yönetim sistemini zorunlu kılmaktadır. Artık “Atık Yönetimi” terimi günlük konuşmalarımıza yerleşmektedir. Hazırlanan “Atık Yönetim “Planları 1. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 2. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 3. Ambalaj Atıkları Yönetmeliği, 4. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde oluşturulmaya başlanmıştır. Sağlık hizmeti veren bir çok kurum ve kuruluş atıkların kaynağında azaltılması, atıkların mümkün olan en yüksek oranda geri kazanılması, geriye kalan atıkların ise nihai berteraf tesislerine gönderilmesi için ana ilkeleri benimsemek durumundadır. Çünkü artan nüfus, hasta popülasyonundaki değişim, tetkik ve tedavilerdeki gelişmeler, tek kullanımlık malzemelerin artması, metal, plastik ve cam materyallerinin artması buna karşın organik atıklarile kül ve curuf oranlarında azalma ülkemizde ciddi çevre sorunlarının oluşmasına neden olmaktadır. Sağlık kuruluşları atık üreten kuruluşların sadece %2’ni oluştururken tıbbi atıkların % 77’ni üretmektedir. Türkiye genelinde Çevre Bakanlığının 1995 yılında yalnızca Sağlık Bakanlığı’na bağlı 421 Devlet ve 123 özel hastanede yaptığı çalışmada devlet hastanelerinde yatak başına 2,39kg/gün özel hastanelerde 4,34 kg/gün yatak başına atık üretildiğini göstermiştir. Üniversite hastanelerinde ise yapılan bir başka çalışmada yatak başına 4.1- 8.7kg atık/gün üretildiği tespit edilmiştir. Bu atıkların hepsine tehlikeli atık muamelesi yapmak doğru değildir. Çünkü aylık miktar toplamı ve maliyeti düşünerek kaynağında üretilen bu atıkların ayrıştırılması kurum maliyetini oldukca düşüreceği unutulmamalıdır. Ülkemizde Atık Kontrolü 20/5/1993 tarih ve 21586 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne göre; atıkların yok edilmesini sağlayan belediyeler finansmanını sağlayan atık üreten kuruluşlar denetleyen mekanızma da Çevre Bakanlığı’dır. Zararlı atıkların kontrol altına alınması ülkemiz sınırlarını kapsamadığı bilinmelidir. Zararlı atıkların sınırlar arası taşınmasını düzenleyen “Basel Antlaşması” olup yaklaşık 100 ülke tarafından imzalanması atık üreten kuruluşlarla birlikte ülkemize bir takım zorunluluklar koymuştur. Atıklarla ilgili tespit edilen aksaklık durumunda atık imha merkezi ve uzmanı olan ülkeler denetçi gönderme hakkına sahiptir. Tehlikeli atık lar uluslararası tehlike amblemi ve yönetmeliğe uygun olarak diğer ülkelere transferinin sağlandığını atık üreticileri bilmek ve bu kurallara uymak zorunlulukları olduğunu unutmamalıdır. Dünya Sağlık Örgütü “Atık Yönetim Komitesi” tıbbi atıkları aşağıda belirtildiği şekilde gruplamıştır. 1. Genel Atıklar: Hasta odasının infekte olmayan atıkları 2. Patolojik Atıklar: Doku, organ ,fetüs, hayvan cesetleri,kan ve vücut atıklarıdır. Ülkemizde bu tür atıklar hastane yönetimleri ile mezarlıklar müdürlüğü arasında yapılan özel bir yazışmayla uzaklaştırılmaktadır. 3. Radyoaktif Atıklar: Vücut sıvı ve dokuların invitro analizleri, tümör lokalizasyonu veya tedavi amacıyla çeşitli araştırmalarda kullanılmak üzere katı, sıvı ve gaz atıklardır. Ülkemizde Radyoaktif atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından yok edilmektedir. 4. Kesici Delici Aletler:Vücut sıvı ve dokuların invitro analizleri, tümör lokalizasyonu veya tedavi amacıyla çeşitli araştırmalarda kullanılmak üzere katı, sıvı ve gaz atıklardır. Ülkemizde Radyoaktif atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından yok edilmektedir. 5. Kesici Delici Aletler:Yüksek derecede tehlikeli atıklardır. 6. Kimyasal Atıklar: Tanısal ve deneysel amaçlı kullanılan tehlikeli kimyasallar, temizlik maddeleri, dezenfektan ürünler vb 7. İnfeksiyöz Atıklar:Hastalık potansiyeli yüksek atıklar, 8. Farmasötik Atıklar:Hastanede kullanılan ilaç atıkları veya miyadı dolmuş ilaçlar, 9. Basınçlı Kaplar: Flakonlar, basınçlı tüpler Sağlik Kuruluşlarında oluşturulacak atık Eylem Planı olşturulurken Atıkları yukarıda belirtildiği gibi önce tanımlamak gerekir Ardından tanımlanan atıkların ne ile hangi koşullarda, hangi zaman biriminde nereye kim tarafından nasıl bir denetçi ile hasta bakım alanlarından uzaklaştırılacağını kapsamalı. Daha Sonra geçici depolama alanında hangi koşullarda bekletilerek kurumdan uzaklaştırılacağı açıkca belirtilmelidir. Ayrıca oluşturulan atık eylem planı bağlı bulunulan valiliklere yılda bir kez yazılı olarak sunulmalıdır. Atığın Tanımlanması: Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve kaynakları belirlenmelidir. İlk olarak belediye tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar (tehlikeli atıklar, atık yağlar, kontamine (herhangi bir tehlikeli atık/atık yağ bulaşmış) ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir. Bu atıkların hangi mevzuata tabi olduğu, nasıl toplanması, taşınması, geçici depolanması gerektiği, maksimum depolama süresi gibi hususlar belirlenmelidir. Kaynağında Ayrı Toplama: Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır(Tehlikeli atıklar için kapalı konteynırlar kullanılmalıdır. Her bir konteynırlar üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılabilir. Bu şekilde bir uyulama atıkların kaynağına ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir. Atıkların kaynağında ayrı toplanması tıbbi atıklar, tehlikeli atıklar, evsel nitelikli atıklar ve ambalaj atıkları olarak sınıflandırılmalı ve birbirleri ile karışmadan kaynaında ayrı olarak toplanmalıdır. Tibbi Atıklar Tedavi ve bakım ayrıca teşhis ve tetkik sırasında oluşan atıklardır. a) Kanla ve vücut çıktıları ile kontamine olmuş kesici deliciler hariç malzemeler, b) Enjektörler, c) İnravenöz kateterler (iğne ucu çıkartılarak) d) Sondalar, (nazogastrik, aspirasyon ve foley ) e) İdrar torbaları ve bağlantılar, f) Kan ve kan ürünleri, g) İzolasyon odalarından çıkan atıklar, h) Diyaliz atıkları, i) Laboratuvar atıkları (otoklavda steri edilmiş atıklar) j) Pansuman malzemeleri, k) Sekresyon ve çıktıları, l) Kanüller m) Yarılanma ömrünü tamamlamış bazı radyoaktif maddeler Kesici-Deliciler Parçalanması ve delinmesi güç kaplarda iğne uçları, bistüri, testere vb malzemeler özel kutulara atıldıktan sonra kapakları kapatılarak poşetlere konulmalıdır. Tıbbi Atık Torbası ve Özellikleri Ø Kırmızı renkli ve körüksüz Ø 100 mikron kalınlığında Ø yırtılmaya ve delinmeye dayanıklı Ø sızdırmaz taşımaya dayanıklı Ø Üzerinde „Tıbbi Atık yazısı ve/veya Uluslararası tehlike amblemi olmalıdır. Şekil 1. Ululararası tehlikeli Atık Sembolü Evsel Atıklar. Siyah çöp poşetine konur. Ø İdare binası atıkları, Ø Ofis atıkları (hemşire, doktor ve personel) Ø Mutfak atıkları Ø Kontamine olmayan ve kesici delici olmayan tıbbi atıklar Ø Flakonlar Geri Dönüşüm Atıkları: Mavi çöp poşetine veya özel kumbaralarda biriktilmesi gereken atıklar. Ø Geri kazanabılabilen camlar Ø Kağıt ambalajlar Ø Serum ve ilaç şişeleri Ø Metal parçalar Ø Plastik malzemeler Tehlikeli Atıklar: Tehlikeli atıklar ve farmasötik atıklar firmaya iade edelebilir veya kullanım sonrası tehlike sınıflarına göre toplanarak kurumdan uzaklaştırılır. Bazı kimyasal atıklar geri dönüşüme tabi tutularak tekrar kullanılabilir. (ksilol, alkol) Bazı kimyasal atıklar dilüe edilrek kanalizasyona dökülebilir. Ø Toksik Ø İrritan Ø Koroziv Ø Teretojen Ø Yanıcı Ø Patlayıcı özelliği olan sıvı katı ve gaz halinde bulunan maddeler Ø Kemoterapi atıkları Ø Piller Ø Akümülatör Ø Florasan lambalar Ø Kartuj Ø Tııbi cihaz sarf malzemeleri tanımlanmalı bidon özelliğindeki ağzı dolduktan sonra sıkıca kapatılan konteynerlarda biriktirilmelidir Ø Bidon üzerinde içindeki tehlike sınıfındaki maddenin amlemi yer almalı ve tehlike atık kodu ulusal tehlikeli atık taşıma formuna yazılarak lisans almış yükleiciye teslim edilmelidir. Yukarıda bahsedilen basamakları şekil 2 de Çevre Bakanlığının Atık yönetim piramidinde görmek mümkündür. Şekil 2 Çevre Bakanlığının Atık yönetim piramidi Ş Atık Yönetim Piramidi üst basamaktan alt basamaklara doğru değerlendirilir. Yani ilk aşama atığın oluşmasının önlenmesi, eğer bu sağlanamıyorsa atığın Minimizasyonu, diğer bir deyişle atığın en aza indirilmesi amaçlanır. Daha sonra atığın Yeniden kullanımı eğer bu da mümkün olmuyorsa önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı amaçlanır. Bu uygulanan yöntemlerden sonra elimizde kalan atığa yada bu yöntemleri uygulayamadığımız atığa yapılacak en son işlem bertaraftır (Düzenli Depolama, yakma gibi). Atık Üreten Kurumlarda Atık Yönetimi Planında Olması Gereken Diğer Basamaklar 1- Yetkili / Sorumlu Belirlemek : Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır. Sorumlu tarafından atık toplamakla görevli personeller, atık geçici depolama alanı sorumlusu gibi diğer görev paylaşımları da yapılmalıdır. 2. Personel Eğitimi: Gerek atık yönetiminden sorumlu ekibe, gerekse tüm personele atık yönetimi konusunda eğitim/bilgi verilmeli, herkesin üzerine düşen vazifeler bildirilmeli ve atıkların ayrı toplanması konusunda herkesin hassasiyet göstermesi hususları hatırlatılmalıdır. 3. Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması: Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun şekilde geçi depolanması için bir “Geçici atık Depolama Alanı” kurulmalıdır. Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulabilir. Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı, dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmış, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmuş ve farklı atıkların bu bölümlerde ayrı olarak uygun şekilde (gerektiğinde konteynır içerisinde) depolanacağı bir alan olmalıdır. Bu alandaki bölümlerde depolanan atıkların isimleri yazılır. Bölümlere ve atık depolanması için eğer konteynır ( Bidon) kullanılıyorsa konteynır üzerine atığın kodu, depolama tarihi gibi bilgiler yazılır. Bu bölüme yetkisiz kişilerin girişlerine karşı önlem alınır. Ayrıca bu sahada yangına ve acil durumlara karşı tedbir alınır. Aynı şekilde ambalaj atıkları ve evsel atıklar için kullanılan alanda yağmur, rüzgar gibi etkenlerle atıkların etrafa dağılmasına karşı önlem alınır. Atıkların Geçici Depolanması toplanan atıklar, belediye tarafından alınıncaya kadar geçici atık deposu veya konteynerler içinde geçici olarak depolanmalıdır. Atıklar bu depolarda veya konteynerlerde en fazla 48 saat bekletilebilir. Geçici atık deposu içindeki sıcaklıın -4 C nin altında olması durumunda bekleme süresi bir haftaya kadar uzayabilecektir. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüü En az 20 yatak kapasitesine sahip kuruluşlar geçici atık deposu inşa etmek zorundadırlar. 20’den az yatağa sahip kuruluşlar geçici atık deposu olarak konteyner kullanmak zorundadırlar 4. Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi: Geçici depolama alanındaki atıkların bertaraf/geri kazanımı için araştırma yapılmalı bu konuda lisanslı tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir. 5.Kayıtların Tutulması: Yapılan tüm işlemlere ait kayıtların düzenli olarak tutulması gerekir. Bu da atık beyan formlarının düzenlenmesinde, atık Yönetim Planlarının hazırlanmasında ve olası revizyonlarda kolaylık sağlayacağı 6.Katı Atıkların Düzensiz Depolanmasının Sakıncaları: Ø Yer altı, içme ve kullanma sularının kirliliği, Ø Depo gazının meydana getirdiği hayati tehlike ve kirlilikler, Ø Görüntü kirliliği, Ø Hava kirliliği, Ø Taşıyıcı haşere üreme riski, Ø İnsan sağlığı üzerinde kısa ve uzun vadedeki olumsuz etkisi, Ø Heyelan riski, Katı Atık Bertaraf Yöntemleri Yakma Bir reaktör hücresinde atıkların oksijen ilavesiyle kurutulması, gaz haline getirilmesi ve yüksek sıcaklıkta parçalanmanın sağlanması tekniğidir. Düzenli Depolama Günümüzde en sık kullanılan yöntemdir. Gömme yöntemini yapamayan ülkeler yakma sistemini kullanmaktadırlar. Fakat yanma işlemi sonunda çıkan kalıntılarında toprağa gömülme ihtiyacı duyulmaktadır. Katı atıkların zemini özel olarak hazırlanmış, drenajı sağlanmış ve oluşacak gazların toplanması için gaz toplama bacaları yerleştirilmiş alana depolanması ve üzerinin toprak örtü ile kapatılması. Geri Kazanım İçerisinde geri kazanılarak tekrar ürün yapmaya uygun atıkların (kağıt-karton, plastik, cam v.b) ayrılarak tekrar geri kazanılması. Kompost Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir. Hangi Atıklar Kompostlaştırılır: Ø Kaynağında ayrılmış organik atıklar, Ø Park ve Bahçe atıkları, Ø Tarım ve Gıda sektörlerinden kaynaklanan atıklar, Ø Hayvan dışkıları, Ø Otel ve restoran mutfaklarından kaynaklanan atıklar, Ø Pazarlardan gelen atıklar kompost işleminde kullanılmaktadır. Sıhhi Kanalizasyon Atık sularını işleme tabi tutmak için özel bir kanalizasyon sistemine boşaltmaktır. Belediyelere ait su işleme yerlerinde tüm biyolojik atıklar için inşa edilmişlerdir.Ayrıca boşaltma için kullanılan lavabo sadece bu iş için kullanılmalıdır. Özel kanalizasyon sisteminin avantajları; Ø Kan ve vücut sıvıları ve diğer büyük hacimde sıvılar için uygundur. Ø Sıhhi kanalizasyon sistemi biyolojik atıkları işlemek için önerilmiş olup dezavantajları da mevcuttur. Ø Katı maddeler ve bakterilerden ayrışmayan atıklar için uygun değildir. (metal ve plastik) Ø Çalışanlara sıçrama olasılığı ve korunması için özel kişisel koruyucu kullanmayı gerektirir. Ø Lokal atık su işlemleri için özel izin gerektirir. Kimyasal İşlem ve Dezenfeksiyon Bu uygulama tıbbi atıklar için kanıtlanmış bir tekniktir. Atığın iyi bir dezenfektan solüsyonla uygun süre içerisinde temas etmesi gereklidir. Avantajları; Ø Yüzeyel kontaminasyon atıkları veya kolayca penetre olabilen atıklar için uygundur. Ø Küçük miktar atıklar için uygundur. Ø Atık üretim noktasına yakın oluşturulacak ünitelerhızla el değiştirme ile minimalize eder. Ø Parçalıyıcı ve öğütücüler atıkları evsel atık haline getirir. Dezavantajları Ø Maliyeti yüksektir. Ø Patolojik atıklar için uygun değildir. Çöplükler Ø Çöplerin sağlığa zararsız hale getirildiği, atıkların toprağa gömüldüğü özel izinli alanlardır. Ø Çöplükler yerleşim biriminden en az 1 km uzaklıkta esintiye ters yönde kurulmalıdır. Ø Su birikim bölgesi ve temiz su sağlayan şebekelerden uzakta olmalıdır. Ø Haftada bir kez üzeri toprakla örtülmelidir. Ø Çöplüğe yönelebilecek akıntıları saptıracak kanallar yapılmalıdır. Ø Çöplüğün etrafı çit duvar gibi mekanik engellerle çevrelenmelidir. Ø Anaerobik gömme işleminin metan vb gazlar çıkaracağından patlama, kontaminasyon ve kötü kokulara karşı önlem alınmalı Ø Belediyeler bu alanlarda düzenli olarak dezenfeksiyon deratizasyon, dezinsektizasyon uygulamalarını yapmalıdır. Hastane Atıklarının Azaltılması veya Zararlaştırılması 1. Malzeme Alımı Üretim Safhası; Ø Tıbbi malzemenin alımı sırasında kolay toplanabilecek ve kolay imha edilecek ürün ortaya çıkarmak amaçlanmalıdır. Ø Kimyasal ve radyoaktif madde üretimi yapan firmalar bu maddelerin imha aşamasına kadar sorumlu olmalı. Ø Kimyasal ve Radyoaktif maddelerin alımı sırasında üretici firmalar her maddeye özel tehlikeli madde bilgi formu oluşturmalı Ø Tehlikeli maddeleri saklama, depolama, yangın güvenliği, kullanım sırasında kişisel koruyucu ekipmanlar ve sıçrama saçılma durumunda güvenlik önlemlerini oluşturmalılar Ø Alımlar ihtiyaç durumuna göre alınmalı maksimum kullanılabilirlik ve verimliliği sağlayabilecek düzeyde olmalı Ø Radyometrik metod yerine nonradyometrik metodların kullanılması Ø Civalı termometreler yerine timpanik ısı ölçerlerin tercih edilmesi 2 . Kullanım Esnasında Ø Malzemeler uygun yerde ve miktarda kullanılmalı Ø Personel bilinci artırılmalı Ø Doğru malzemenin doğru atık alanına bırakılmasının sağlanması Ø Atıkların birbiri ile karışması önlenmeli ve bunun için kutu veya atık kovalarının yerleştirme planı iyi yapılmalı. Sağlık kuruluşlarında hem kurum maliyetini yükselten, hem çalışanlar için risk oluşturan hem de yaşadığımız dünyaya olumsuz etkilerinden dolayı iyi bir atık eylem planı geliştirilmesi duyarlı bireylere ve kurum politikalarına bağlıdır. Geliştirilecek bu politikalar tüm özel atıkların uygun yönetimini sağlarken aynı zamanda yasalara da uyumu sağlar. En ucuza en iyi tehlikeli atık yönetiminin planlanması yalnızca infeksiyon kontrol komitelerinin işi değil hastane yönetiminin temel görevlerinden birisi olmalıdır. Yapılacak plan atık yönetim programı uygulayıcıları kalite kontrolden, eğitimden ve atıkların minumuma indirilmesinden sorumludur. Oluşturulan sistem riskleri azaltacak, yasalara uyumu sağlayacak, maliyeti düşürerek toplumsal riskleri ortadan kaldıracaktır. Gelecek kuşaklara iyi bir çevre ve dünya bırakabilmek için yaşayan her bireyin eşit derece sorumluluğu olduğu unutulmamalıdır. Daha Güzel ve Temiz Bir Dünya İçin; Kaynaklar; 1. Garner JS, Simmons BP. CDC guideline for isolation precautions in hospitals. AM.J.Infect.Control. 1985;12:103-160 2. Çevre Bakanlığı. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği. T.C.Resmi Gazete 1993;21586 3. Özerol İ.H.Hastane Atıkları.Ne yapalım? : Günaydın M.,Esen Ş II.Sterilizasyon Dezenfeksiyon Hastane Infeksiyonları Kongre Kitabı Samsun, 2001:111-132 4. Tekbaş ÖF C, Çandar G.Hastaneleri Atık Yönetimi Haznedaroğlu T,Özgüven V, Pekcan M(editörler)Hastane İnfeksiyonları. Ankara. GATA Basımevi 2001:79-93 5. cevrebakanlığı. gov.tr .Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Güvenli Atık eylem Planı. 6. Çevre Bakanlığı. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (Tarih:22.07.2005, RG:25883) 7. Yataklı Tedavi Kurumlarının Kuruluşlara Göre Dağılımı (Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik yıllığı. Sağlık Bakanlığı. 2006